محل سد دوستي
رودخانه هريرود در مرز مشترك ايران و افغانستان و ايران و تركمنستان ازجنوب به شمال جريان داشته ودر شهر مرزي سرخس وارد خاك تركمنستان ميشود. نام سد بر اساس مفهوم دوستي و مودت بنام “دوستي” انتخاب شده است. فاصله آن تا سرخس 75 كيلومتر در طول شرقي61,09,50 و عرض شمالي 35,56,30 .
دسترسي به سد
راه آهن تجن_ سرخس در سال 1996 افتتاح گرديده و با كمك آن ارتباط ريلي ميان تركمنستان تا سرخس برقرار شده است. فاصله مشهد_سرخس185 كيلومتر و سرخس_سددوستي75 كيلومتر به سمت جنوب و شهر صالح آباد است. دسترسي به سد در تركمنستان و از شهر عشق آباد، توسط جاده‌ي عشق آباد_تجن به طول 150 كيلو متر و سپس تجن _ سرخس به مسافت 75 كيلومتر، امكانپذير است.
شرايط اقليمي منطقه
متوسط بارندگي سالانه در اين ناحيه 254 ميلي متر است. در اين رابطه، جدولي وجود دارد كه توسط ايستگاه هواشناسي پل خاتون در محدوده پروژه جمع آوري شده است. بعنوان مثال از محتويات اين جدول ميتوان به نكات زير اشاره كرد:
– حداكثر بارندگي در ارديبهشت و حداقل در مرداد وشهريور است،
– ماكزيمم دما47 + درجه و مينيمم آن -24.5 – ميباشد،
– همچنين طولاني ترين مدت يخبندان ممتد با 22 روز در ديماه مشاهده شده است. حداكثر سيلاب، در فروردين سال 1377 و بميزان 1200 متر مكعب در ثانيه گزارش شده است.
سد مخزني دوستی
خلاصه مشخصات عمومي ارائه شده در اولين نمايشگاه صنعت آب در مشهد
نوع سد: سنگريزه اي با هسته رسي، ارتفاع: 78متر، طول تاج: 655متر، حجم مخزن: 1200000000متر مكعب ، ظرفيت سرريز:2660متر مكعب، حجم خاكبرداري: 2450000متر مكعب، سنگ برداري:3045000متر مكعب، خاكريزي:5680000 متر مكعب، بتن ريزي:265000 متر مكعب و حفاري و تزريق:63000متر.
خلاصه مشخصات عمومي ارائه شده در مشخصات فني سد
عرض تاج:15 متر ، رقوم بستر رودخانه: 400متر از سطح دريا، رقوم دريا:479متر از سطح دريا، نام رودخانه: هريرود.
توضيح: سد داراي مركزي ازجنس سيلت است كه كمي درشتر از رس ميباشد و سنگريزه ( بالاست) بعنوان پوششي بر روي هسته است كه از آن براي جلوگيري از شستگي هسته و نيز ايجاد يك منطقه فيلترمانند براي زهكشي آب بارندگي استفاده ميگردد.
رقوم بستر رودخانه به معناي ارتفاع جغرافيائي و فاصله كف رودخانه از سطح آبهاي آزاد بوده و با كسر آن ازعدد رقوم تاج ميتوان به ارتفاع سد دست يافت. اين رقوم درحين كار و توسط افراد به اين صورت به كار ميرود كه مثلا در حال حاضر رقوم سد چقدر شده و براي اعلام مقدار رس ريخته شده، بكار برده ميشوند.
ارتفاع فراز بند31 متر(جزء بدنه سد)، يا همان Cofferdam ، سد كوچك و موقتي است كه قبل از آغاز بدنه اصلي براي خشك نگهداشتن محيط كارگاه و جلوگيري از تخريب توسط سيلابها، با ارتفاع كاملا كمتر احداث گرديده كه معمولا با خود سد كمي فاصله دارد لكن در اينجا جزيي از بدنه است.
گالري انحراف شامل سه دهانه بطول 427mو داراي تراز402mدر سر هر دهانه ؛ وظيفه‌ي گالري انحراف در هر پروژه سد سازي، يك يا چند گالري بسته به بزرگي پروژه ساخته ميشود كه جزو اولين قسمتها هستند و كار انتقال آب رودخانه را در زمانيكه سد در دست ساخت است، بعهده دارند.
تراز كف در سر هر دهانه با توجه به لفظ “كف” و در نظر گرفتن عدد صفر براي ان كه از بستر رودخانه در محل سد، صفر در نظر گرفته ميشود، ميتوان نتيجه گرفت كه كف هرگالري 2متر بلندتر از كف رودخانه ميباشد.
سيستم آبگيري
شامل يك برج آبگير در داخل خاك ايران است، با قطرداخلي 4-4.5متر و قطر خارجي5.6 متر كه از لحاظ ظاهر درست همانند يك ساختمان مرتفع ميباشد. چسبيده به بدنه سد در بالا دست ساخته شده كه آب ارتفاعات مختلف آن را بتدريج پر ميكند. از بالا به پايين رفته رفته املاح خود را از دست داده و لذا آبي كه در بخشهاي تحتاني قرار گرفته بدليل املاح بيشتر، براي كشاورزي و آب بالاتر براي شرب استفاده خواهد شد. در واقع نوعي مقياس براي نوع آب بشمار ميرود.
سرريز (Spillway)
مانند يك سرسره بسيار عظيم، در داخل خاك ايران، در گوشه راست و براي مواقعي كه ارتفاع آب بيش از حد بالا آمده و سد را به خطر انداخته باشد، دريچه هاي آن توسط جرثقيل ريل دار متحرك گشوده و آب بر روي آن سرازير مي شود. اين ساختمان داراي 600متر طول است.
عمليات حفاري و تزريق ( Grouting )
به منظور ايجاد پرده آب بند و جلوگيري از نشت و فرار آب از زير سد(پي) و تحكيم سنگ، حفاري و سپس تزريق سيمان با كمك تكنيسينهاي مجرب وزير نظر چند مهندس زمين شناسي انجام شد
حفاريها شامل چند نوع گمانه بودند. هدف از تزريق سيمان نيز ايجاد يك پرده نفوذ ناپذيردر زير پي و متصل ساختن هسته به دو ديواره چپ و راست است.
يكي از انواع تزريقها، تزريق تحكيمي بود كه در داخل تونلي بنام تونل 90متري، واقع در خاك تركمن اجرا گرديد. تزريق در ديوارها و كف و نه كف ، با هدف استحكام بخشيدن به درز و شكاف و گسلها و در نهايت بستن مفر آب انجام پذيرفت.
گمانه هاي اكتشافي
با كربارل دبل تيوب و براي تعيين وجود حفرات احتمالي و تعيين حجم آنها در طول عمليات اجرا و نيز تعيين ساختمانهاي زمين شناسي حفاري ميشوند. نمونه هاي بدست آمده، سپس توسط مهندس زمين شناس به اصلاح لاگ ميشوند.
لاگ
توصيف نوعي زمين شناسي، كه بر حسب نياز پروژه داراي انواع زمين شناسي مهندسي، معدني(اقتصادي)، ژئوفيزيك و…ميباشد. براي كسب جزئيات ميتوانيد با ايميل آدرس انتهاي مقاله مكاتبه نماييد.
گمانه هاي كنترلي
پس از پايان حفاريها وتزريق، جهت ارزيابي عملكرد عمليات و ميزان موفقيت آن، حفاري و مغزه گيري انجام ميگردد.
آزمايش نفوذپذيري در سنگ (لوژون)-لوفران درخاك
قبل از آغاز تزريق در هر گمانه وگاهي قبل از پايان كامل گمانه، به ازاء هر چند متر در سنگ يك آزمايش نفوذپذيري براي تشخيص وضعيت آبخوري انجام ميشود. اگراين مقداربيش از حد مجاز تشخيص داده شود بايد گمانه را در آن متراژ مشكل دار تزريق كرده و حفاري را براي مدت چند ساعت متوقف نمود. اما تزريق اصلي در زمان پايان گمانه و پس از انجام يك تست لوژون تك مرحله اي وازپايين به بالا، مقطع به مقطع انجام ميگردد. لازم به توضيح است كه بعضي از بخشهاي اين عمليات درشرايط زمين شناسي و كاري متغيير، متفاوت خواهد بود.
تزريق
در اين مرحله به تجهيزات گوناگوني از جمله سيلوهاي ذخيره سيمان، ميكسر، پمپ مخصوص تزريق، قيف مارش و…نياز است. در مواردي امكان دارد با مسئله عدم پر شدن گمانه مواجه شده وحتي تزريق ماههاي متوالي بطول انجامد. براي حل مشكل، ابتدا بايد غلظت دوغاب را افزايش داده، اگر نتيجه اي حاصل نشد، اقدام به تزريق مواد ديگري از جمله پشم شيشه، گوه چوبي،خاك اره، خرده چوب، پوست گردو، مفتول قلع، كنف، ورقه ميكا و در نهايت_ طبق شنيده ها، در يكي از سدهاي معروف كشور_ از پتو استفاده خواهد شد.
غلظت دوغاب
اين مقدار بسته به دستورالعمل موجود كه توسط كارفرما صادر ميشود و بر حسب نسبت آب/سيمان از 1/1 ،2/1 ،3/1 و 4/1 تغيير خواهد كرد. البته كار بسيار دقيق تر از آنچه ميخوانيد بوده و چندين محاسبه هم در محل تزريق و تحت نظر زمين شناس انجام شده است.
تهیه کننده: محمد نجاتی نسب، مسئول سایت
تایید کننده: سرکارخانم شیدایی، معاونت