کاروانسرای رباط شرف
شاید در همه کتاب هایی که درباره تاریخ و جغرافیای ایران خوانده اید و در همه سفرنامه های جهانگردان از وجود مکان هایی در بین راه های کشور به نام ساباط، رباط یا کاروانسرا شنیده باشید. پهناوری سرزمینمان و دوری شهر ها و آبادی های ایران و کشورهای همسایه، ایرانی را ناچار کرده است که علاوه بر راه هایی امن، منزل به منزل و آبادی به آبادی آسایشگاه هایی بسازد. یکی از کاروانسراهای زیبا، که به عنوان موزه آجرکاری کشور هم معروف شده است، کاروانسرای رباط شرف می باشد. با الی گشت همراه شوید تا سری به این رباط تاریخی و زیبا بزنیم.
کاروانسرا ترکیبی است از دو واژه کاروان (به معنی گروهی از مسافران) و سرا (به معنی خانه و کاشانه). پس کاروانسرا مکانیست که کاروان را در خود جای می دهد. کاروان،مسافر دارد، اسب دارد، شتر دارد، بار دارد، بنابراین کاروانسرا باید هم اتاق و ایوان داشته باشد و هم انباری و طویله.
رباط شرف کجاست؟
رباط شرف، کاروانسراییست شگفت، که در شمال شرقی ایران و در فاصله حدودا ۴۵ کیلومتری از شهر سرخس قرار گرفته است. معمولا واژه رباط برای کاروانسرایی به کار می رود که بیشتر برای نگهداری چهارپایان و اسب مورد استفاده قرار می گرفته است. این رباط ها علاوه بر حوض و آب انبار، اتاق های متعددی داشتند که مسافران می توانستند یک یا چند شب را در آن بگذرانند. بنابراین، رباط شرف نیز، کاروانسرای بوده که بیشتر برای نگه داری چهار پایان از آن استفاده می شده.
پیشینه کاروانسرای رباط شرف
در گذشته کاروانیانی که از مرو به نیشابور سفر می کردند، بین راهشان در این مکان توقف می کردند. ساخت کاروانسرای رباط شرف را به وزیر سلطان سنجر، شرف الدین ابوطاهر بن سعدالدین علی القمی، حاکم شهر مرو در آن زمان نسبت می دهند. این بنا، یادگاریست از عصر سلجوقیان که در میان دشتی فراخ جای خوش کرده است. کتیبه های این بنا، نشان می دهند که ساخت آن به اوایل سده ششم هجری و سال ۵۰۸ باز می گردد.
این بنا در طول تاریخ پر فراز و نشیبش بارها مرمت هم شده است. به عنوان مثال، طبق گفته باستان شناس معروف فرانسوی، آندره گدار، در سال ۵۴۸ هجری قمری قبایل ترک به این کاروانسرا حمله کرده و برخی از مکان های آن را ویران می کنند ولی یکسال پس از این حمله و در سال ۵۴۹ هجری قمری، این بنا مورد بازسازی قرار گرفت.
پلان این سازه مستطیل شکل و مساحت زمین آن ۴۶۴۴ متر مربع است. سبک معماری آن سبک رازی است که از نظر تاریخی مربطو به دوره های سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان می باشد. در سردر ورودی این کاروانسرا، کتیبه ای وجود دارد که در آن نوشته شده است: «رباط شرف از کاروانسراهای شاهی یا کاخ رباط های جاده ابریشم است». در طول تاریخ به کاروانسرای رباط شرف، آبگینه نیز می گفتند.
این رباط دارای دو حیاط چهار ایوانی است. حیاط اول یا همان حیاط ورودی پلانی به شکل مستطیل دارد و در اطراف آن اتاق هایی برای نگهبانان بنا قرار دارد. اما پلان حیاط دوم مربع شکل است و در وسط آن حوضی نسبتا بزرگ قرار داشته است. به گفته برخی صاحبنظران، حیاط اول برای مردم و مسافران عادی . حیاط دوم برای ماموران حکومتی ساخته شده است. این کاروانسرا دارای ۶ برج و ۲ مسجد می باشد.
موزه آجرکاری کشور
اما آن چیزی که رباط شرف را از سایر کاروانسراهای کشورمان متمایز می سازد، تزئینات آجرکاری بسیار زیبا و منحصر به فرد آن است. گفتیم که این بنا به موزه آجر کاری ایران هم شهرت دارد. در واقع همین آجرکاری های منحصر به فرد و شگفت انگیز کاروانسرای رباط شرف است که باعث شهرت و بر سر زبان ها افتادن نام ان شده است. هنر آجر کاری و گچ بری، فقط در بخشی از رباط نیست، بلکه در جای جای آن و در اکثر دیوار ها و قوس ها، این هنر به کار رفته است. سردرهای ورودی، زیر گنبدها، محراب ها و… همگی دارای تزئینات زیبای آجری هستند. کتیبه های آجرکاری شده هم در بخش های مختلف بنای کاروانسرا به کار رفته است.
گچبری های زیبای این کاروانسرا هم از نمونه های برجسته گچبری در کشور می باشد که در گوشه و کنار آن دیده می شود.
بهترین فصل برای سفر به کاروانسرای رباط شرف
سفر به دیار رباط شرف در تمام فصول امکان پذیر است. می توانید بازدید از آن را در برنامه سفر زیارتی خود به شهر مشهد مقدس بگنجانید. البته بهترین موقع سفر به رباط شرف فصل بهار و به خصوص اردیبهشت ماه است.
مسیر دسترسی به کاروانسرای رباط شرف
این کاروانسرا در مسیر مشهد به سرخس قرار گرفته است. بعد از زیارت امام رضا علیه السلام شهر مشهد را به سمت شرق ترک کنید. در میانه ها جاده سرخس به شهر مزدآوند خواهید رسید. از مزدآوند که گذشتید پس از ۲۵ کیلومتر به روستای شورلق می رسید. از این روستا تا کاروانسرا حدودا ۶ کیلومتر راه آسفالته در پیش دارید. نگران گم کردن راه هم نباشید چرا که در طول مسیر، تابلوهایی راهنما شما را راهنمایی خواهند کرد.
سخن نهایی
پیشنهاد می کنیم قبل از سفر خود به رباط شرف، تاریخچه آن را مطالعه کنید، چرا که کسی در آن نیست تا از گذشته این بنا برایتان بگوید. بازدید از این موزه بزرگ تاریخی، بدون ارزش وقت گذاشتن دارد و مطمئین باشید که از آن پشیمان نخواهید شد. امید است که مسئولین محترم نیز با توسعه برخی زیرساخت ها و تسهیلات مورد نیاز در این منطقه، زمینه رشد و توسعه پایدار کاروانسرای رباط شرف را فراهم کنند.
تهیه کننده: محمد نجاتی نسب، مسئول سایت
تایید کننده: سرکارخانم شیدایی، معاونت